Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka
TERAPIA METODĄ INTEGRACJI SENSORYCZNEJ (SI)
- TEORIA I PRAKTYKA
Integracja Sensoryczna to zdolność dziecka do odczuwania, rozumienia i organizowania informacji dostarczonych przez zmysły z otoczenia oraz własnego organizmu. Jest to proces neurologiczny organizujący wrażenia płynące z ciała i środowiska w taki sposób, by mogły być użyte do celowego działania. W procesie tym, mózg informacje otrzymane ze wszystkich zmysłów segreguje, rozpoznaje, interpretuje, łączy ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiadając na wymagania płynące ze środowiska.
Zmysły dostarczają informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia wokół nas. Dane te pochodzą z receptorów: wzrokowych, słuchowych, przedsionkowych, dotykowych, proprioceptywnych, węchowych i smakowych. Docierające informacje mózg nieustannie organizuje – lokalizując, rozpoznając, segregując i integrując. Gdy płyną one w prawidłowej organizacji, mózg może je użyć do formułowania percepcji, planowania ruchu, napięcia mięśniowego, postawy, emocji, uczenia się i wielu innych procesów. Natomiast zaburzenia w integracji wpływają negatywnie na przebieg tych funkcji.
Postrzeganie zmysłowe stanowi podstawę tworzenia wizerunku rzeczywistości. Decyduje o tym funkcjonowanie bazowych układów sensorycznych, do których należą:
- układ dotykowy – umożliwia rozpoznawanie przedmiotów za pomocą dotyku (np. skuteczne szukanie kluczy w torbie), odczuwania bólu, ciśnienia, pozwala na odczuwanie zimna i ciepła;
- układ przedsionkowy – koordynuje ruchy gałek ocznych, głowy i ciała. Pozwala nam balansować na równoważni, bujać się na huśtawce, koordynować ruchy obu stron ciała i łapać równowagę gdy się potkniemy;
- układ proprioceptywny – korzysta z danych dostarczanych przez mięśnie i stawy, aby informować mózg o pozycji naszego ciała. Dzięki niemu możemy stać bez przewracania się, używać ołówka lub kozłować piłką.
Integracja sensoryczna zmienia odczuwanie w postrzeganie, które z kolei pozwala danej osobie definiować rzeczywistość i budować osobisty sposób patrzenia na świat. Nie twoją i nie moją rzeczywistość, ale rzeczywistość dziecka – unikalnego sposobu postrzegania świata. Integracja Sensoryczna wpływa także na motywację do działania oraz samoocenę. Nie należy lekceważyć jej związku z rozwojem emocjonalnym i społecznym.
Metoda Integracji Sensorycznej to jedna z ważniejszych metod wykorzystywanych w pracy z dziećmi z zaburzeniami rozwoju. Kierowana jest do dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową, autyzmem czy uszkodzeniami analizatorów. Może być także wykorzystywana jako forma profilaktyki ewentualnych trudności w uczeniu się oraz stymulacji prawidłowego rozwoju. Terapia Integracji Sensorycznej określana jest mianem „naukowej zabawy”. Podczas sesji dziecko m.in.: huśta się w hamaku, toczy w beczce, jeździ na deskorolce, wspina się, podskakuje, zjeżdża na zjeżdżalni czy balansuje na kołysce (terapeuta w zaplanowany sposób dostarcza właściwych dla danego dziecka bodźców). Poprzez przyjemną i interesującą dla dziecka zabawę dokonuje się integracja bodźców zmysłowych oraz doświadczeń płynących z ośrodkowego układu nerwowego, co pozwala na lepszą organizację działań.
Terapia SI nie jest uczeniem się konkretnych umiejętności (jazdy na rowerze, pisania, czytania itp.), ale usprawnianiem pracy systemów sensorycznych i procesów układu nerwowego, które są bazą do rozwoju tych umiejętności. Dlatego tak ważna w trakcie sesji jest stymulacja czuciowa, przedsionkowa i proprioceptywna. W toku pracy metodą SI terapeuta pobudza zmysły dziecka oraz usprawnia takie zakresy jak: motoryka mała, motoryka duża, koordynacja wzrokowo – ruchowa, planowanie ruchu. Zadaniem terapeuty jest, przy zastosowaniu odpowiednich technik, wypracowanie z dzieckiem jak najbardziej optymalnych reakcji adaptacyjnych.
Przykłady ćwiczeń do ewentualnego wykorzystania w domu:
- Stymulacja systemu przedsionkowo – proprioceptywnego:
- skoki obunóż w miejscu, do przodu, do tyłu i na boki, przeskakiwanie z nogi na nogę,
- przysiady i wstawanie (w parze z rodzicem),
- skoki obunóż w przysiadzie,
- marsz z podnoszeniem i opuszaniem głowy,
- wahadłowy ruch głową, odwracanie głowy: w lewo, w prawo, w górę, w dół,
- marsz z wymachami rąk i nóg,
- skoki na trampolinie lub dmuchanym materacu,
- ciągnięcie dziecka na kocyku po podłodze,
- obroty na krześle biurowym,
- kołysanie w kocu,
- zeskakiwanie z ławeczki (skoki na różne podłoże),
- masaż pleców, pośladków i nóg piłkami o różnym stopniu sprężystości.
- Ćwiczenia w zakresie czucia powierzchniowego i głębokiego:
- kreślenie na plecach dziecka (plecy zaokrąglone) znaków, figur, cyfr, liter (z pomocą wzoru i bez pomocy),
- wskazywanie miejsca dotyku bez kontroli wzroku (dotykamy swoim palcem do palców dziecka),
- odtwarzanie wzorów i liter kreślonych przez rodzica na wierzchu dłoni dziecka (bez kontroli wzroku),
- rozpoznawanie rodzaju faktury bez udziału wzroku (pocieramy dłonie, przedramiona lub stopy dziecka różnymi fakturami – gąbki, szczoteczki, pędzelki).
- Ćwiczenia usprawniające funkcje percepcyjno – motoryczne:
- dotykanie jedną częścią ciała do drugiej, np. prawym łokciem do prawego ucha, nosem do kolana, brodą do barku itp.),
- zwijanie ciała w kłębek i powolne rozwijanie,
- (w leżeniu) przenoszenie drobnych przedmiotów umieszczonych między nogami za głowę,
- toczenie piłki po ścianie (w leżeniu na plecach) do wyprostu nóg i sprowadzanie jej w dół,
- w pozycji leżącej i siedzącej – wodzenie wzrokiem za światłem (ruch horyzontalny i wertykalny),
- odbijanie rękoma lub nogami podwieszonej piłki/ balonika.
- Rozwój koordynacji wzrokowo – ruchowej:
- zabawy w malowanie na dużym formacie papieru z użyciem różnej wielkości pędzli (papier umieszczony na ścianie lub drzwiach, następnie położny na podłodze lub biurku). Istotnym jest zachowanie kierunku rysowania wzorów – od góry do dołu, od lewej do prawej,
- układanie puzzli,
- rysowanie linii poprzez łączenie punktów,
- dorysowywanie brakujących elementów,
- wiązanie sznurowadeł, zapinanie i rozpinanie guzików, łapanie i rzucanie do celu piłki,
- zamalowywanie małych przestrzeni np. figur na obrazku.
- Ćwiczenia integrujące półkule mózgowe oraz normalizujące ruchy gałek ocznych:
- dotykanie na zmianę prawą ręką lewego kolana i odwrotnie,
- dotykanie prawym łokciem lewego kolana i odwrotnie,
- skoki pajacyka,
- w pozycji „na czworaka” prostowanie prawej ręki i lewej nogi i odwrotnie - lewej ręki i prawej nogi,
- w leżeniu na plecach unoszenie prawej ręki i lewej nogi i odwrotnie,
- w leżeniu na plecach chwytanie prawą ręką lewej pięty i odwrotnie,
- w pozycji stojącej – dotykanie prawą ręką lewej pięty ze skrętem tułowia w prawo i analogicznie w lewo,
- przeskakiwanie z nogi na nogę w różnym tempie,
- maszerowanie połączone z ruchem rąk.
Ćwiczenia należy wykonywać (optymalnie) trzy raz w tygodniu po 20/30 minut. Ćwiczenia te muszą mieć swój rytm, początek i koniec. Nie można zbyt mocno zmęczyć dziecka, bo przemęczenie przyniesie odwrotny skutek od oczekiwanego. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy skonsultować się z terapeutą SI.
Opracowały:
Pedagog – terapeuta SI – Sabina Pałka
Pedagog – terapeuta SI – Sylwia Szczapa